Hanal Pixán, de Maya manier van de dag voor de doden

Hanal Pixán is de naam die wordt gegeven aan de “Dag van de Doden”-vieringen van het Maya-volk van het schiereiland Yucatan. De term vertaalt zich letterlijk als “voeding voor zielen” in de Maya-taal. Het is een tijd om het leven te eren en de doden tijdens hun leven te herdenken, hoe het leven was toen zij daar nog deel van uitmaakten. 

“Hanal Pixán” is de Maya-traditie om familieleden en vrienden te herdenken die zijn overleden. Het vindt plaats van 31 oktober tot 2 november, wanneer de zielen mogen terugkeren om hun familieleden te bezoeken.

Laat ik dit artikel beginnen met de uitleg dat er verwarring is over hoe de woorden geschreven moeten worden. Het ene historisch genootschap zegt dat het Hanal Pixán is met een “H”, het andere genootschap houdt vast aan de letter “J”, dus Janal Pixán. Welke schrijfwijze ook correct is laat ik in het midden. In Merida heet het “Festival de las Animas”.

De traditie kent verschillende manieren om de doden te eren, Maar de belangrijkste is wel de rijk gevulde gedekte tafel die dient als altaar. Kinderen leren dit op school en krijgen zo de waarde van de overledenen en de rituelen rondom de dood mee in hun huidige leven.

Je ziet de altaren overal, in de hal van de school, in de winkels en winkelcentra, bij kerken, in overheidsgebouwen, en in toeristische gebieden zelfs op het grote plein in het stadscentrum, zoals in Merida op de Plaza Grande.

Eten krijgt in deze week en in de weken voorafgaand waarin de voorbereidingen starten een heel speciale betekenis omdat traditionele gerechten worden bereid voor de geesten die terugkeren om hun familie te bezoeken.  Eten wordt gekookt, op traditionele wijze, door het uren te koken op smeulende houtskool-vuren waar het voedsel ingegraven wordt in palm bladeren gewikkeld en uren onder de aarde ligt te garen. En de huizen worden schoongemaakt voor het geëerde bezoek van de geesten en versierd.

Er zijn speciale bloemen, zoals de gele en oranje anjer, gele chrysanten, witte wolken gipskruid, en de gezinnen gaan naar de begraafplaats om de graven schoon te maken en te versieren. Kaarsen, wierook, foto’s van overledenen, vlaggetjes, slingers, alcohol, het is er allemaal. In veel steden is het gebruikelijk om op het versierde graf een soort feestmaaltijd te hebben, gezellig met elkaar en met de doden dichtbij. Op de meeste kerkhoven is een Mariachi band aanwezig die op verzoek de lievelingsliederen van de overleden speelt. Het is absoluut geen triest feest, het is echt een feest, vol plezier en goede herinneringen. Het is het feest van het leven.

Hanal Pixán vindt plaats van 31 oktober tot en met 2 november. De eerste dag is gewijd aan de overleden kinderen (of hanal palal), de tweede dag aan de volwassenen (of hanal nucuch uinicoob) en de derde dag is gewijd aan alle heiligen (of hanal pixanoob) en het is gebruikelijk om een mis te vieren voor alle zielen.

Hoewel geesten niet als kwaadaardig worden gezien, kunnen ze trucs uithalen of gehecht raken aan het leven dat ze ooit hadden, dus in de landelijke dorpen houden mensen aan bepaalde overtuigingen: meestal wordt een rood of zwart touwtje om de pols van kinderen gebonden, in de overtuiging dat dat hen zal beschermen tegen de geesten. Het is ook een traditie om dieren vast te binden die meestal vrij rondzwerven, zodat deze dieren de geesten niet in de weg staan.

Het eten voor Hanal Pixán

Het voedsel dat voor Hanal Pixán wordt bereid, is uniek voor het Maya-volk. Misschien is dit het belangrijkste verschil tussen “Día de Muertos” (Dag van de Doden) in de rest van Mexico en Yucatan, dat zijn eigen specifieke voedsel heeft dat verband houdt met de vakantie.

Yucatán´s belangrijkste voedsel voor de vakantie is de “mucbipollo”. De naam van dit gerecht is een samengestelde Maya- en Spaanse woorden. In Maya: Muk betekent “begraven” en Bil dat betekent “roeren”. De twee woorden samen: Mukbil, betekenen letterlijk: “dat is begraven”. Mukbil-Pollo (Pollo – kip) betekent “Kip die begraven is”.

Hoewel een Ycateco behoorlijk geschokt kan reageren als je zegt dat het gerecht op een reuze tamal lijkt is dat wel wat het is. behalve dan dat deze een knapperige buitenkant heeft terwijl een gewone tamal zacht is.  Het is gemaakt met maïsdeeg en kip, ook al voegen sommige mensen er ook langzaam geroosterd varkensvlees aan toe en wikkel het in bananenbladeren, om het vervolgens te koken in een ondergrondse pit genaamd een “pib”. In modernere tijden koken mensen dit voedsel in een gewone oven thuis of een houtgestookte oven.

De mucbipollo en andere traditionele gerechten en dranken zoals “Balché”, “X´tabentun” of rum worden op tafel gelegd. Het is allemaal voedsel wat lang houdbaar is en het ligt gedurende de dagen van het feest op tafel, de doden genieten eerst van de essentie van het voedsel en later eten de levenden het eten op.

Het is ook gebruikelijk om een bord neer te zetten voor de eenzame zielen, degenen die niemand hebben om hen te herinneren, deze kunnen dan aanschuiven en hoeven niet te dolen.

Hanal Pixál  is een feest voor de avonden en de nacht. Overdag doe je voorbereidingen en buik je uit, zeg maar. al

Deze nachten stralen vaak met licht van de deuren van de huizen en de “albarradas” (de muren buiten het huis) waar rijen kaarsen worden aangestoken voor zielen om te volgen en hun weg terug naar huis te vinden om hun dierbaren opnieuw te ontmoeten.

De festiviteiten van optochten met Katrina’s en andere geesten is toegevoeg uit de traditionele Dia de Meurtos vieringen, en hoort officieel niet bij de Maya manier van doden herdenken. 

Website van de gemeente Merida met een lijst van de activiteiten voor 2024 vind je als je hier klikt