Yucatan de meest veilige staat van Mexico, of toch niet?

Iedereen spreekt er over, zelfs de President van Mexico zelf, dat Yucatan de laagste criminaliteit heeft van alle 32 Staten van Mexico. Hier geen onthoofdingen, ontvoeringen, geen afpersing en geen conflicten van kartels onderling. Dat klinkt goed toch? 

In eerste instantie wel. Maar cijfers zijn manipuleerbaar dat weten we allemaal. En als je midden in de stad woont en de stad in al zijn veelzijdigheid uitkamt, begin je je af te vragen hoe erg die cijfers gemanipuleerd worden, en dan niet alleen als ze ingevoerd worden in het systeem om aan de andere kant als statistiek eruit te rollen, maar gemanipuleerd via gedrag van burgers, via de sfeer op straat, via de aanwezigheid van controle en misschien wel dwang. En via kartel afspraken. Want ook deze jongens moeten ergens op vakantie, hun geld uitgeven en rustig kunnen dineren. Toch?

Als je je ogen open houdt en in de stad leeft en niet achter een muur met prikkeldraad zit wat onder stroom staat, dan merkt je toch een heel andere tendens in de stad Merida en in de staat Yucatan waar duizenden camera’s elke stap volgen die gezet wordt. In de hele staat hangen er al 6775 verdeeld over de kruispunte, wegen en knelpunten in dorpen en steden. En staan er 219 verkeersbogen met cameras die de toegangswegen en uitvalswegen in de gaten houden. Er zitten dagelijks tientallen mensen naar al die beelden te staren op een enorme videomuur in het moderne C5i gebouw. En er worden nog steeds camera’s bijgeplaatst.

Met politie op elke straathoek die alleen maar actief lijkt te worden als er een oud gammel autootje met een arme sloeber voorbij rijdt, een ongeluk gebeurd of iemand een lekke band heeft, en die het verkeer regelt op alle grote kruisingen tijdens spitsuur, kun je je heel veilig wanen. Maar ben je ook echt zo veilig in Yucatan? En is Yucatan wel de veiligste staat van Mexico?

Er klinkt steeds vaker een kritisch geluid door. En er ruist ook steeds meer geluid door de straten over geweld, en stijgende criminaliteit, het wordt alleen niet gerapporteerd, in de pers vermeld of in statistieken vertaald lijkt wel. Maar steekpartijen en inbraken, diefstal en corruptie nemen overhand toe in de ooit zo “rustige” staat Yucatan. Volgens de cijfers van Inegi, ht Mexicaans bureau voor statistieken verdubbeld het onveiligheidsgevoel in Yucatan in 2022. En hangt het nu een beetje rond de 40%. Dat is geen vooruitgang, dat is achteruitgang.

Als ik in een overheidskantoor in de rij sta maakt de man voor mij een grapje tegen de mevrouw achter de balie. Ze kijkt verschrikt op. En zegt dan met een geforceerde glimlach: pas op meneer, de camera’s hebben geen geluid maar filmen alles wat hier gebeurd en wat u en ik doen. Ik kijk rond en zie overal camera’s. Elke hoek van het gebouw is in beeld bij iemand. Dat is wel duidelijk. En medewerkers zijn het zich dus heel bewust. Dat blijkt ook wel bij de receptie als iemand een verkeerde beweging maakt, en de baliemedewerker op de camera wijst en zegt: pas op, alles wordt gefilmd. De man wilde alleen maar een papier pakken, maar een gebaar kan verkeerd uitgelegd worden.

In het kantoor van Immigratie zijn geen camera’s, dat is wel bijzonder. Dat kan twee redenen hebben, het is niet de overheid van de Staat Yucatan maar de Federale Overheid, die al eens een poging regorganisatie van het Immigratiekantoor in Merida heeft gedaan op basis van aanhoudende klachten. Of omdat buitenlanders niet al te veel weet mogen hebben van het mee-gluren wat hier onder leiding van het hoofd van de veiligheidsdienst gebeurd. En dat vertaald zich dan ook in een veel minder betrokken en geanimeerde werkhouding dan wat je ziet in andere overheidsgebouwen waar het wel bol staat van de camera’s. En dat is een understatement en een beleefde omschrijving van wat je daar aantreft. (lees ook: Het Immigratiekantoor in Merida)

Wat je ook weinig ziet in Yucatan in Guardia Nacional, het leger en de Marina. Des te meer valt het op dat de politiedienst hier allemaal Staatspolitie is met eigen materieel, een eigen logo, eigen uniformen en een eigen wapenarsenaal. En een bijzonder hoofd van de veiligheidsdienst, die naar zeggen gezocht wordt in de naastliggende staat Quintana Roo voor corruptie en op de lijst van “persons of interest” staat van de FBI voor corruptie, witwassing en nog wat zaken. Oude krantenberichten lijken dat te bevestigen. Uitgeleverd worden kan hij niet want in Yucatan is de verhouding van het rechtssysteem en de veiligheidsdienst zo geregeld dat deze man buiten het bereik van de justitiële arm valt, zo lees ik in een schaars vindbaar kritisch artikelen over zijn rol in de staat.

De lokale inwoners lijken het allemaal maar wat tolereren, maar zijn niet altijd even tevreden over de eindeloze bureaucratie en processen, al die camera’s en de macht van de politie. Sommige mensen zijn ronduit bang om hun mening te geven en doen er wat lacherig over.

Politie in deze staat heeft het goed. Beter dan in andere staten, hun kinderen hebben recht op goed onderwijs, ze krijgen korting in restaurants, extra bonussen en voordelen die hun blijkbaar ongevoelig maken voor omkoperij. Maar wat als al die bonussen nu eens de omkoperij zijn?

Want er is wel degelijk een zijhandeltje ontdek ik na wat graafwerk op het internet. Er zijn namelijk wel degelijk kartels actief in de staat. Bij de zeekomkommer-vissers bijvoorbeeld en in de agrarische sector. En de overheid weet het en doet er niets aan, die vangen daar namelijk geld van, althans dat zeggen de anonieme zeekomkommer vissers die dagelijks hun leven wagen om die dingen die op de lijst met beschermde dieren staan, uit zee te vissen, met honderden kilo’s per dag. En dat is met medeweten van de Veiligheidsdienst van Yucatan en van de politie. Die allebei een deel van de opbrengst krijgen via het kartel wat op zee de oogst in dure jachten laadt. Ik lees het artikel en denk: dat is typisch Mexico en dat gaat een keer fout en dan is er wel kartel-gedoe hier. Ik lees dat er om een voorbeeld te stellen best vaak vissers doodgeschoten worden. Op de golf van Mexico, en dat is technisch gezien niet Yucatan, dus dat valt niet onder de statistieken van deze staat. Maar het is er dus wel. Stilletjes, in de nacht, in de wateren van de Golf van Mexico.

Burgers zijn zo bang voor politie en de macht van de veiligheidsdienst in deze staat dat ze amper met journalisten willen praten. Er zwerft een heel kritisch artikel over Yucatan over het internet wat spreekt van grote onvrede onder de gewone burgers van Yucatan die in angst leven voor politie en de zittende overheid, en ze durven zelfs dat niet uit te spreken. Is dat veiligheid? vraag ik me af. En mijn volgende vraag is: hangen er camera’s in de stemlokalen straks, want we naderen de verkiezingen en deze staat is 1 van de weinigen waar de Morena partij, de partij van AMLO geen voet aan de grond lijkt te krijgen.

De kranten vertellen mij nog meer, als ik ver in de archieven snuffel vind ik artikelen over afspraken met kartels dat Yucatan een vrije staat is als het gaat om geweld. En dat men daar, ook als kartel, een soort haven vindt in de chaos van de andere wel bevochen staten, en dat die kalme wateren betaald worden.

Afgelopen week stond in de krant dat het hoofd van een kartel naar Merida is gevlucht omdat het hem te heet werd onder de voeten in zijn eigen staat denk ik dat dat niet ongebruikelijk is. Deze stad ademt een decadente vorm van moderne en vooral nieuwe rijkdom uit en staat vol kapitale gebouwen, die allemaal eigendom zijn van…….ja, van wie eigenlijk, want veel gebouwen staan leeg, en hoewel de stad dus een enorme rijkdom lijkt te hebben, ook onder veel van zijn inwoners, is het en soort lege rijkdom. De oude grandiose gebouwen uit de tijd van de hennep-industrie in Merida staan er vervallen bij, en hoewel sommigen omgebouwd zijn tot bankgebouw, bibiliotheek, museum of hotel, is het vergane glorie. Maar in het weekend barst het avondjurken gala hier los en struikel je over de auto’s van merken waar menig Mexicaan alleen een screensaver van heeft op zijn goedkope telefoon.

Er zijn er ook delen van de stad waar die rijkdom niet is, en waar amper politie op straat is. Geen straatverlichting en slechte wegen en armoedige huizen. Wie beschermd dan wie vraag je je af? En tegen wat? In deze stad is dat contrast namelijk wel heel groot, er lijkt weinig “middenklasse” te zijn. En de rijken bewegen zich onder het stilzwijgende oog van de duizenden camera’s. Voor mijn veiligheid? Of die van hen, zodat ze elkaar niet naar het leven staan en ooit gemaakt afspraken nageleefd worden?

Het is niet mijn taak om een oordeel uit te spreken over het vermoeden of Yucatan wel echt veilig is. Maar ik heb heel veel vragen en ik heb de conclusie getrokken dat dit niet een staat is waar ik wil blijven. Want ik zit naast die vragen ook met een onderhuids gevoel wat ik niet kwijt raak.

Als degene die jouw veiligheid moet garanderen een schijnveiligheid neerzet, is dat dan ook veiligheid? Als er zoveel regels en camera’s zijn dat elke stap geregistreerd wordt en je zelfs in het park als je teveel zit te zoenen als tiener door de parkpolitie (jaja, er is zelfs parkpolitie!) het park uitgezet wordt, is dat vrijheid? Of is het een onderdrukking die ogenschijnlijk best leuk is, maar die nu scheurtjes in het laagje vernis begint te tonen?

Want in datzelfde park worden in de nacht mensen beroofd en neergestoken, maar daar lees je weinig over, een klein berichtje ergens op pagina 4 van de dagelijkse krant, en dat is het.

Als veiligheid niet gelijkmatig over de stad verdeeld wordt maar alleen in de rijke en moderne wijken van de stad aanwezig is, maar niet in de volkswijken en arbeiderswijken, is het dan veiligheid? Of houdt de veiligheid in dat er een klimaat gecreëerd wordt waarbinnen de grootste criminelen vrij kunnen rondlopen en doen en laten wat ze willen, inclusief geld witwassen in de vastgoedmarkt, terwijl de arbeider voor hen werkt? Is dat ook veiligheid?

Als ik me door de processen van registratie worstel in deze staat kom ik zoveel extra (geldverslindende, en dan vooral mijn geld verslindende) regels tegen en verplichtingen die ik in weinig staten heb gezien. Natuurlijk, elke staat met veel toerisme heeft andere regels voor buitenlanders, alles om elke dollar ui de zakken van de Gringo te persen, ze kennen hun rechten toch niet die bij de verblijfsvergunning horen. Maar in Merida lijkt dat net even een tandje doortrapter, al die regels, dit heeft niet alleen te maken met geld binnen harken, dit heeft ook te maken met mensen dwingen, met excessieve  registratieplicht, en met het vastleggen waar wie woont en wat die persoon allemaal doet. Onder het mom van veiligheid en onder het mom van : “dit zijn de regels “ontstaat er een politiestaat met een eigen machtshebber die buiten de wet valt, een eigen volkslied een eigen vlag………

Het beangstigd me. Ik denk met een veel te Nederlands professionele brein over leefklimaten en maatregelen over veiligheid en schijnveiligheid en ik weet dat mensen graag denken dat veel politie op straat iets veilig maakt, maar dat is niet zo. Als een land veilig is, is politie op elke straathoek niet nodig. In mijn wijk is een straathoek waar regelmatig een politieauto staat, en soms niet, dan staan er andere auto’s, dure auto’s en die kijken naar wie er voorbijloopt terwijl er soms iets gebeurd bij de kofferbak, ik kijk niet teveel, dat heb ik wel afgeleerd in mijn leven, maar een open kofferbak, een bepaald type mensen en de afwezigheid van de altijd aanwezige politie, da draait mijn fantasie op volle toeren. Het is ook 1 van de weinige kruisingen waar GEEN camera’s hangen.

Als je een land of stad veilig wilt doen LIJKEN dan is er veel politie nodig op straat. Als je mensen wilt controleren dan zijn er veel camera’s, zoals in Kuala Lumpur bijvoorbeeld, waar via camera’s de massa gestuurd wordt en de regels gehandhaaft worden, probeer daar maar eens een broodje te eten op het perron terwijl je op de trein wacht. Alleen in jouw vak op het perron brult dan een stem dat je om veiligheidsredenen niet mag eten op de perrons. Zoiets geeft mij maagzuur hoor. Dat is geen veiligheid. Dat is controle. En de registratie plicht en formulieren zee die je in deze staat, ook als buitenlander, moet aanleveren is ook controle. Controle van wie je bent en wat je doet en waar je woont, en wat je bezit.

Als je in Merida aankomt of in Yucatan, en je woont hier en kijkt nooit verder rond in Mexico, je bent wellicht wel via het fameuze chaotische vliegveld van Cancun binnen gekomen, dan denk je: Ah…….fijn hier. Afgezien van de verstikkende hitte. En als je je dan opsluit in je huis achter je prikkeldraad omheining al dan niet onder stroom gezet (want veiligheid!) en je weet de agent op de hoek die dagelijks daar op zijn facebook zit te staren, en je leest al die propaganda-berichten over veiligheid in de kranten dan denk je dat je een goede keuze hebt gemaakt. Temeer omdat “iedereen het zegt” dat Yucatan de meest veilige stat is van Mexico.

Maar is het dat ook?

Want wat is veiligheid eigenlijk?